Wywłaszczenie wkracza w obszar chroniony przez Konstytucję RP, mianowicie prawo do prywatnej własności. Zgodnie z ustawą zasadniczą wywłaszczenie może nastąpić tylko w ściśle określonych sytuacjach (na cele publiczne), a wszelkie ograniczenia własności odbywają się za odszkodowaniem. Kto wypłaca pieniądze dla osób pozbawianych mienia?
Wywłaszczenia możliwe są wyłącznie na inwestycje celu publicznego (służące ogółowi społeczeństwa). Przymusowe pozbawienie mienia to zwykle dla osób nim dotkniętych sytuacja niezwykle trudna. Dlatego tak istotne dla nich jest to, żeby odszkodowanie za nieruchomości było – jak wymaga tego Konstytucja RP – słuszne. Wiedza na temat procedur jest istotna, ponieważ w razie potrzeby pomaga skutecznie walczyć o swoje prawa. W dzisiejszym artykule wyjaśniamy, kto wypłaca odszkodowania za wywłaszczenia.
Kto jest inwestorem w przypadku inwestycji celu publicznego?
Co do zasady, odszkodowanie jest wypłacane przez podmiot, na rzecz którego zostało przeprowadzone wywłaszczenie (grunty przechodzą na rzecz Skarbu Państwa lub samorządów terytorialnych). Podmiot ten nazywany jest w poszczególnych ustawach inwestorem. W przypadku najczęstszych wywłaszczeń wygląda to następująco:
- Inwestycje drogowe: w odniesieniu do dróg krajowych pieniądze wypłaca Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA); jeżeli wywłaszczenie miało miejsce w celu budowy dróg wojewódzkich, to podmiotem odpowiedzialnym za wypłatę jest marszałek województwa; w przypadku dróg powiatowych – starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu; jeżeli chodzi o drogi gminne – wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
- Inwestycje kolejowe: zgodnie z tzw. „specustawą kolejową” inwestorami mogą być PKP Polskie Linie Kolejowe SA, Spółka Celowa Centralny Port Komunikacyjny (w przypadku specjalnych projektów jak budowa Kolei Dużych Prędkości). Prawo do przeprowadzenia inwestycji kolejowych ma także właściwa jednostka samorządu terytorialnego (analogicznie jak w przypadku dróg pieniądze wypłaci – marszałek województwa, starosta, wójt, burmistrz lub prezydent miasta).
- Inwestycje przeciwpowodziowe: prawo do budowy infrastruktury przeciwpowodziowej mają Polskie Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Urząd Morski, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, a także właściwe jednostki samorządu terytorialnego.
- Inwestycje Związane z Centralnym Portem Komunikacyjnym: środki są wypłacane z zasobów finansowych Spółki Celowej CPK.
- Inwestycje w strategiczne sieci przesyłowe: inwestorem mogą być w tym przypadku Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A., operatorzy systemów dystrybucyjnych (Enea Operator sp. z o.o., Energa-Operator SA, Stoen Operator sp. z o.o., Tauron Dystrybucja SA, PGE Dystrybucja SA, PGE Energetyka Kolejowa SA — Oddział Dystrybucja, Polska Spółka Gazownictwa SA), a także inwestorzy związani z atomistyką (Polskie Elektrownie Jądrowe sp. z o.o.)
Powyższe podmioty zobowiązane są także do wypłaty zaliczki na poczet odszkodowania za wywłaszczenie, która w zależności od celu publicznego może wynosić od 70 do 100% wartości odszkodowania. Wnioskowanie o zaliczkę ma sens, kiedy strona odwołuje się od decyzji o odszkodowaniu (sprawy tego typu potrafią ciągnąć się nawet latami).
Kiedy wypłata odszkodowania za wywłaszczenie?
Wypłata odszkodowania powinna nastąpić w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna. Niestety, wielokrotnie zdarzają się w tej kwestii opóźnienia wynikające z przewlekłości i bezczynności organów, a także niezabezpieczenia w budżecie danej inwestycji odpowiedniej ilości środków finansowych (dotyczy to zwłaszcza inwestycji samorządowych).