Ekoprojektowanie to koncepcja tworzenia produktów ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na środowisko i społeczeństwo.
Ekoprojektowanie – definicja
Ekoprojektowanie nie jest nową ideą. Więcej zaczęto mówić o niej już na przełomie lat 70. i 80. XX wieku w kontekście zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu produkcji przemysłowej na środowisko. Oficjalnej formalizacji doczekało się dopiero w 1992 roku, kiedy to Brytyjski Instytut Standaryzacji opracował standardy, stanowiące podstawę normy ISO 14000 oraz Schematu Audytu i Zarządzania Środowiskowego (EMAS).
Warto wiedzieć: W literaturze ekoprojektowanie określa się różnymi terminami: design for environment (DfE), ecodesign (zapisywane czasem „eco design” lub „eco-design”), environmental design, ecological design, sustanaible product design oraz green design.
Dzisiaj sporo mówi się m.in. o ecodesign (ekoprojekt) w związku z prawem unijnym, którego celem jest poprawa efektywności energetycznej oraz zmniejszenie oddziaływania produktów, w tym urządzeń stosowanych w domu, pracy i przemyśle.
Ekoprojektowanie dotyczy jednak wielu dziedzin od opakowań poprzez architekturę, sztukę, modę, wzornictwo po produkcję czy przemysł. Najlepiej ekoprojektowanie rozumieć jako całościowe myślenie o produkcie w kontekście wszystkich etapów cyklu życia produktu – od planowania, przez produkcję, użytkowanie, aż po recykling.
Dowiedz się więcej: Co to jest ekoprojektowanie?
Główne założenia ecodesignu
Główne założenia sprowadzają się do prowadzenia zrównoważonych i odpowiedzialnych działań zarówno na etapie produkcyjnym, jak i w gospodarce odpadami (recykling i upcykling).
Najważniejszymi zasadami ekoprojektowania są:
- Stosowanie w produkcji materiałów o jak najmniejszym wpływie na środowisko.
- Ograniczenie do minimum marnotrawstwa zasobów podczas procesu produkcyjnego.
- Redukcja zanieczyszczeń i odpadów.
- Ułatwienie ponownego wykorzystania produktu.
- Zmniejszenie wpływu dystrybucji produktów na środowisko.
Ekoprojektowanie koncentruje się na procesie produkcyjnym, ale również ma ułatwić życie konsumentom. Dlatego dba się o to, aby produkt był prosty i łatwy w użytkowaniu/obsłudze. Ponadto ma się on wyróżniać wysoką trwałością eksploatacyjną i możliwością nieskomplikowanego przetworzenia. Takie założenia są zgodne z ekotrendami, które zakładają zmniejszenie ilości śmieci na składowiskach poprzez wielokrotne użycie, lepszą utylizację i recykling odpadów.
Dowiedz się więcej z podcastów.
Zasady ekoprojektowania opakowań
Ekoprojektowanie odnosi się często do zmian w projektowaniu opakowań. Nadmierne stosowanie w nich np. z wielu materiałów, które są potem trudne lub niemożliwe w recyklingu, osłabia możliwości odzyskania z nich cennych surowców wtórnych. Zbyt duże opakowania prowadzą natomiast do strat zasobów i przewożenia oraz magazynowania powietrza.
Ekoprojektowanie opakowań zakłada m.in.:
- stosowanie opakowań wielokrotnego użytku, aby móc je ponownie wykorzystać,
- wykorzystywanie jednego surowca i rezygnację z opakowań wielomateriałowych, co ma ułatwić recykling,
- wybieranie naturalnych materiałów lub takich z recyklingu, których pozyskanie jest mniej szkodliwe dla środowiska i nie niszczy zasobów naturalnych,
- rezygnację z elementów ozdobnych i marketingowych jak wstążki, przywieszki, dodatkowe etykiety,
- uproszczenie konstrukcji i projektowanie optymalnych opakowań, z ograniczeniem wypełniaczy, jak najmniejszą liczbą elementów scalających, a także eliminując tzw. oversizing, kiedy opakowanie jest większe, niż wymaga tego produkt.
Co warto podkreślić, ekoprojektowanie jest uzupełnieniem tradycyjnego projektowania. Nie chodzi w nim o „ekologiczne projektowanie za wszelką cenę”. Wciąż ważne są takie aspekty jak ergonomia, bezpieczeństwo, jakość, funkcjonalność oraz koszty. Dochodzi do tego tylko aspekt przyjazny dla środowiska i działanie zgodnie z ideami gospodarki obiegu zamkniętego.
Sprawdź też: Czym jest gospodarka obiegu zamkniętego?
Regulacje prawne i dyrektywy
Problemem zagospodarowania opakowań zajęła się Komisja Europejska, która przygotowała projekt regulacji o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Packaging and Packaging Waste Regulation – PPWR). Zgodnie z nim od 1 stycznia 2030 r. każde opakowanie powinno być zaprojektowane w taki sposób, aby do minimum ograniczyć jego wagę, objętość, wolne przestrzenie; wybrać materiał o możliwie niskim oddziaływaniu na środowisko, wydłużyć cykl życia i ograniczyć powstawanie odpadów.
Ecodesign pojawia się także jako cel do osiągnięcia w ramach:
- europejskiej strategii na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym,
- dyrektywy PE 2009/125/WE dotyczącej ekoprojektu dla produktów związanych z energią,
- dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Single-use plastic directive).
Ekoprojektowanie jest elementem zarządzania środowiskowego i zostało ujęte w normie ISO 14062 „Zarządzanie środowiskowe. Włączanie aspektów środowiskowych do projektowania i rozwoju wyrobu”. Określa ona cele i korzyści, jakie mogą wynikać z odpowiedzialnego projektowania dla środowiska. Są to między innymi:
- niższe koszty produkcji dzięki optymalizacji zużycia materiałów i energii,
- zwiększenie efektywności procesów,
- ograniczenie ilości odpadów do unieszkodliwiania,
- stymulowanie innowacyjności i kreatywności,
- spełnianie lub przewyższanie oczekiwań klientów,
- poprawa wizerunku organizacji i/lub marki,
- zwiększenie wiedzy o wyrobie,
- zmniejszenie stopnia odpowiedzialności dzięki ograniczeniu wpływu na środowisko,
- sprostanie wymogom regulacyjnym.
Opakowania są jednymi z najbardziej widocznych odpadów. Stanowią nawet 50% odpadów gromadzonych przez gospodarstwa domowe. Niestety wiele z nich jest projektowanych jako wyrób jednorazowego użytku, co sprawia, że lądują na składowiskach lub są spalane. Tym bardziej należy głośno mówić o roli, jaką do odegrania ma ekoprojektowanie, które sprzyja nie tylko efektywniejszej gospodarce odpadami i wpisuje się w nurt zero i less waste, ale też pomaga budować odpowiedzialny biznes, z uwzględnieniem ochrony środowiska i społecznego interesu.